مینیاتور صنعتیمیزین تاریخیندن 

     مینیاتور صنعتی خالقیمیزین چوخ عصرلیك اینجه صنعت تاریخی نین ماراقلی صحیفه لریندن بیریدیر. اورتا عصر آذربایجان رسساملاری و خالق صنعتكارلاری بدیعی مدنیتیمیزین قدیم لیگینی، چوخ جهتلی لیگینی و اؤزونه مخصوصلوغونو ثوبوت ائدن یوزلرله معمارلیق، تصویر و دئكوراتیو صنعت اثری یارادیب.  

            مینیاتور صنعتی طبیعتی اعتیباریله بیر كیتاب ایللوستراسییاسی كیمی كلاسسیك شرق پوئزییاسی نین بیلاواسیطه تاثیری آلتیندا تشككول تاپیب. هله 13. عصرین اوللرینده مینیاتور رسسام عبدول مؤمین محمد ال-خویین  " ورقا و گولشا "  اثرینه (الیازماسینا) مینیاتورلر چكیب. حاضیردا ایستانبولدا، توپقاپی موزه سینده ساخلانیلان بو اثرلرین اوسلوبو، بدیعی صنعتكارلیق خوصوصیتلری مینیاتورلرین ایلكین اولمادیغینی، موعین بیر عنعنه یه اساسلاندیغینی و مینیاتور صنعتی نین داها اول مؤوجود اولدوغونو گؤستریب.  " ورقا و گولشا " یا چكیلن مینیاتورلر یالنیز آذربایجاندا دئییل، یاخین و اورتا شرقده بو صنعتین ان قدیم نومونه لریندن ساییلیر.  

     13-14. عصرلرده ماراغا، تبریز و آذربایجانین باشقا شهرلرینده خطاطلیق و مینیاتور صنعتی سورعتله اینكیشاف ائدیب. تبریز شهری شرقده بدیعی یارادیجیلیغین، كیتاب صنعتی، كاللیقرافییا و مینیاتور بویاكارلیغی نین مركزینه چئوریلیب. بو دؤورده تبریز رسساملاری قرافیك و بویاكارلیق اوسلوبلاری نین اوغورلو سینتئزیندن دوغان بدیعی اوسلوب یارادیبلار. بو یئنی اوسلوبون فورمالاشماسی 1340-1350-جی ایللره عایید ائدیلن  " بؤیوك تبریز شاهنامه سی " ، یاخود  " دئموتت شاهنامه سی "  آدلانان مشهور الیازمانین مینیاتورلرینده اؤز عكسینی تاپیب. مینیاتورلرین اكثریتی دؤورون گؤركملی رسساملاری احمد موسا و شمس الددین طرفیندن چكیلیب. بو الیازمانین مینیاتورلریندن علمه آنجاق 58-ای معلومدور.  

     آذربایجان مینیاتور صنعتی نین بدیعی اوسلوب خوصوصیتلری 15.عصرین اوللرینده داها دا تكمیل لشیر. نیظامی گنجوی نین  " خوسروو و شیرین "  پوئماسینا چكیلن مینیاتور (1405-1410، فریر قالئرئیاسی، واشینقتون)، سونونجو جلایر حاكیمی سولطان احمدین شئعیرلر  " دیوانی " نا رسسام عبد-ال-خاییی نین چكدیگی رسملر (فریر قالئریاسی، واشینقتون) و اعصار تبریزی نین  " مئهر و موشتری "  اثرینه (1419) چكیلن ایللوستراسییالارین (خطاط جعفر تبریزی) اوسلوب، بدیعی صنعتكارلیق مزیتلری تبریز مكتبی نین تكمیل لشدیگینی گؤستریب.  

15. عصرین اوللریندن باشلایاراق تبریز شهری اوزون مودت یاخین و اورتا شرق شهرلرینی قابیل صنعتكارلارلا تامین ائدن قودرتلی صنعت مركزی اولور. مشهور آلمان صنعت شوناسی ف.شولتس تبریز مكتبینی قونشو شرق اؤلكه لرینده مینیاتور صنعتی نین اینكیشافینا اساسلی تاثیر گؤسترن  " آنا مكتب "  (" Mutter Schule" ) آدلاندیریب. همین دؤورده بو مكتبین تاثیری ایله شاماخی و باكیدا مینیاتور صنعتی اینتیشار تاپیر.  " شرق پوئزییاسی آنتولوگییاسی " ، یاخود  " شاماخی آنتولوگییاسی "  (1468، بریتانییا موزه سی، لوندون) و س. الیازمالارا چكیلن ایللوستراسییالار، عبدولباقی باكووی نین چكدیگی تك و ایكی فیقورلو پورترئتلر ( " مئهتر " ،  " ایكی امیر " ، توپقاپی موزه سی، ایستانبول) شاماخی و باكی رسساملاری نین ان یاخشی مینیاتورلری سیراسینا داخیلدیر. 

15. عصرین آخیرلاریندا تبریز مینیاتور مكتبی یئنی یوكسلیش دؤورونو یاشاییر. 1481-جی ایلده سولطان یاقوب اوچون حاضیرلانان و بیر شاه ایسماییل دؤورونده تاماملانان ایستانبول  " خمسه " سینه 16. عصرین اوللرینده چكیلن 9 مینیاتور اوبرازلی ایفاده واسیطه لرینه، كومپوزیسییانین مورككب لیگی و طمطراقلی دئكوراتیولیگینه، كولوریت زنگین لیگینه گؤره فرقله نیر. آراشدیریجیلار بو اثرلرین 16. عصرده تبریز مینیاتور مكتبی نین بانیسی سولطان محمد، اونون موعاصیرلری و طلبه لری طرفیندن چكیلدیگینی گومان ائدیرلر.  

     تبریز مینیاتور مكتبی نین اینكیشاف زیروه سی 16. عصرین اورتالارینا تصادوف ائدیر. مركزلشمیش صفویلر دؤولتی نین یارانماسی ایله باغلی آذربایجانین پایتاختی تبریز شهری یئنیدن یاخین و اورتا شرقده مدنیتین، ائستئتیك فیكرین، بدیعی یارادیجیلیغین مركزینه چئوریلیر. تبریزده شاه ایسماییل و تهماسیبین سارای كیتابخاناسیندا بؤیوك اوستاد سولطان محمدین رهبرلیگی آلتیندا میر موصوویر، میرزه علی تبریزی، میر سئیید علی، موظفر علی كیمی ایستعدادلی رسساملارلا یاناشی، كمال الددین بئهزاد، شئیخزاده، آغامیرك ایصفاهانی، شاه ماحمود نیشاپوری، دوست محمد كیمی شرقین گؤركملی صنعتكارلاری، خطاط و رسساملاری فعالیت گؤستریبلر.  

     تبریز مینیاتور مكتبی نین چوخ جهتلی لیگی و اؤزونه مخصوصلوغو میللی صنعتكارلیق سرحدینی آشیر. قونشو اؤلكه لرله ده یارادیجیلیق علاقه سی-باغلانتیسی یارادیر. بو علاقه لرله باغلی مكتبین یئتیرمه لری موختلیف واختلاردا بیر چوخ شرق اؤلكه لرینده فعالیت گؤستریرلر. مشهور رسسام میر سئیید علی آتاسی میر موصوویرله بیرلیكده اوزون مودت هیندیستاندا موغول حؤكمدارلاری هومایون و اكبرین (16. عصر) ساراییندا باش رسسام ایشله یرك صنعتكارلارین حاضیرلانماسیندا، موغول مینیاتور مكتبی آدلانان هیند بویاكارلیق مكتبی نین یارانماسی و اینكیشافیندا موهوم رول اویناییبلار. توركییه مینیاتور صنعتی نین اینكیشافینا دا آذربایجان رسساملاری اهمیتلی درجه ده تاثیر گؤستریبلر. شاهقولو نققاش، ولیجان تبریزی، كامال تبریزی و بیر سیرا دیگر تبریز رسساملاری موختلیف دؤورلرده ایستانبولدا فعالیت گؤستریرلر.  

     كلاسسیك مینیاتور صنعتیمیزین چوخ جهتلی لیگی و اؤزون مخصوصلوغو آذربایجان تصویری صنعتی نین سونراكی اینكیشافیندا بؤیوك دییشیكلییه سبب اولوب. نتیجه اعتیباری ایله بویاكارلیق، قرافیكا، خوصوصن كیتاب ایللوستراسییاسی ساحه لرینده بیر سیرا رسساملارین یارادیجیلیق آختاریشلاری اوغورلو اثرلر اورتایا قویوب.  

 ساوالان فرجوو  

كؤچورن : عباس ائلچین 

قایناق: مدنیت آز