ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

حياتيني توركلوگه آداميش بؤيوك تورك شاعيري : احمد جاواد

+0 بگندیم

Əhməd Cavad. Seilmiş əsərləri
PDF ykləPDF yklə

حياتيني توركلوگه آداميش بؤيوك تورك شاعيري : احمد جاواد  

احمد جاواد ، 5 ماييس 1892 ايلينده گنجه ده دونيايا گلدي. آتاسي سون درجه ديندار و بير تورک آيديني اولان محمد علي دير. جاواد، اوخول ياشينا گلديگينده قوراني ازبرله دي. 8 ياشيندا ايکن آتاسيني الدن وئردي. گنجه مدرسه سينده 6 ايل اوخودوقدان سونرا، 1913 ايلينده  " شریعت موعليمي "  عنوانيني آلدي. روسجادان باشقا، باتي ديللريندن بير نئچه سيني، بو ديللردن ترجومه ائده جک قدر اؤيرندي. 

  1. دونيا ساواشينا قاتيلدي. اؤن صفده چارپيشدي. ائرمني ظولمونا اوغرايان تورک ائللري نين؛ اسير، يارالي و صاحیبسيز خالقينا  " خئيريييه جمعيتي "  نين بير اويسي اولاراق يارديما قوشدو. ساواش ايللرينده؛ مقاله لر، شئعيرلر، ترجومه لر واسيطه سيله تورک ميلتيني اويانديرماغا، تورک اوردوسونا دستک اولماغا چاليشدي. 1916 ايلينده ايلک شئعير کيتابي اولان  " قوشما "  يايينلاندي.... 

      بو کيتابيندا شاعير؛ ياشاديغي زامانين تاثيرييله، سيخينتيلاري، اوزونتولري، بکله ييشلري، دعوتلري، آرزو و ايستکلري ديله گتيردي.  " تورک بيرليگي "  فيکرينه اينانمايانلارا، اؤزلريني قورتاماغا گلن  " تورک اوردوسو " نا  گوونمه ينلر ، بو کيتابداکي شئعيرلرين باشليجا قونوسونو تشکيل ائدر.  

  1. دونيا ساواشي نين تورک دونياسينا چيخارديغي آغير فاتورالار... قتل عام لارا، قيرغينلارا اوغرامالار... يوخسوللوقلار... تورک اوردوسونون  " قافقاز سفري "  ظفرلرين سئوينجي، يئنيلگيلرين اوزونتوسو... هئپسي، هئپسي، بو کيتابدا يئر آلان شئعيرلرده؛ چوخو زامان آپاچيق، نادير اولاراق دا سمبوللرله اؤزونو اورتايا آتار.  

      مثلا ؛  " يارالي قوش "  شئعيرينده دئديگي کيمي، او  " دوست آرارکن آوجي يولونا چيخان " ،  " عزراييلي ساغينا، اؤلومو سولونا "  آلان،  " شاعير اولدوغوندان بري يارالانان " ،  " يوردوندان آيري " ،  " يوواسيندان اوزاق "  قالان،  " ائشي نين گؤزوندن و گؤنلوندن ايراق "  اولانلاري (و اؤزونو) ليريک بير طرزده اوخويوجويا چاتديرير.  " قوشلار "  شئعيرينده خييانت ايچينده اولانلاري، قوشلارا شيکايت ائدرکن؛ 

   " سيزده هيچ بير بابا ياپماز بؤيله مودهيش جينايتي 

    بيزيم كيمي سيزده يوخدور آنالارين خييانتي "  

      دئير و قوشلاردان، روحونون  " مزارليق عالميندن "  قورتولماسي ايچين فازلا قاناتلاريني ايستر.  " موعليم "  شئعيري اؤيرتمنلره گرکلي ايلگي گؤستريلمه ديگيندن، ماددي ايمکانسيزليقلارلا خسته ليکلره ياخالانانلاري اوچ لؤوحه شکلينده آنلادير.  " ه.ج "  باشليقلي شئعيري؛ ديني يانليش يوروملايان،  " اوممتي محو ائيله ين " ، ياپديغي حرکتلردن و سؤيله ديگي سؤزلردن  "احكامي قوران " م بيله ايمداد ايسته ديگي،  

  ميللي توپارلانماغا قارشي چيخان، توپلومون اويانديريلماسينا قاتقيسي اولمايان و گئت گئده حقيقتدن اوزاقلاشان سؤزده  " پيشيواي-اي اهلي ايمان-ايمان صاحیبلري نين اؤندري "  اولانلارا چاتماقدا و اونلارا؛ 

   " کؤر گؤزلرين، شيل اللرين بير قؤومي محو ائتمکده دير باخ اونون ائنکازيدير بو آه او افغان بير اوتان! چوخ اوزاقلاشديم حقيقتدن  دور آللاه عشقينه ائت حقيقت قاتيلي ، ائي جانلي پئيکان بير اوتان! "  

  دييه سس لنمکده و اونلاري تشهير ائتمکده دير. احمد جاواد  " قوشما "  آدلي بو کيتابيندا  " شئعيريم "  آدلي شئعيرينده اولدوغو کيمي، چوخلوقلا شئعيري نين موحتواسيني آچيقلاماقدادير. بورادا؛ شئعيري نين  " سينيق بير تورک سازي "  اولدوغونو، تئللريني اينلته رک  " آديم-آديم توران ائللريني "  گزمک ايسته ديگيني آچيقلاماقدا،  " قلبي نين اؤنجه آللاهين اميرلرييله "  سونرا دا  " تورکلوکله "  دولو اولدوغونو ايفاده ائتمکده دير.  

       " گؤرونمز يوللاردان " ،  " شهيد اسير " ،  " حربزاده لره "   " نه گؤردومسه " ،  " موناجات " ،  " ماييس "  آدلي شئعيرلري هئپ بو توردن دويغو و دوشونجه لرله يازيلميشدير. اؤزلليكله  بو کيتابي نين سون شئعيري اولان  " اويان! "  اويانيشا و بيرليگه چاغري نيته ليگينده دير. احمد جاواد، بو شئعيري نين بير يئرينده بئله دئمکده دير؛ 

  " اولدون يادلار اويونجاغي  

  يوردون عارسيزلار اوجاغي  

  تاپينما آزغين شئيطانا  

  يوکسلدي  " بيرليک "  سانجاغي  

  سن ائي ياتان اويان، اويان!  

  قييامتدير اولموش عيان! "  

      بو کيتابين يايينيندان بير مودت سونرا تورک اوردوسو روس و اينگيليز قوووتلرينه قارشي ظفرلر قازاناراق باکييا گيردي و داها سونرالاري 28 ماييس 1918ده باغيمسيز  " آذربايجان جومهورييتي "  اعلان ائديلدي و احمد جاواد دا بو مجليسه اويه سچيلدي. اولکوسونون قيسمن ده اولسا گرچکلشديگيني گؤرن شاعير؛ يئني يازديغي شئعيرلرله بيرليکده، داها اؤنجه يازديغي بير قيسيم شئعيرلريني توپلاياراق 1919 ايلينده  " دالغا "  آدييلا يايينلادي.  

      حوکومت مطبعه سينده باسيلان بو کيتابيندا، داها چوخ سئوينجلر يئر آلدي آنجاق شئعيرلري نين همن همن تاماميندا سؤز ائتديگي  " تورک بيرليگي "  فيکري نين گرچکلشمه مه سي، قورتاريجي اولاراق گؤردويو عوثمانلي ايمپاراتورلوغونون پارچالانماسي، تورک اوردوسونون داغيتيلماسي، آنادولونون ايداره سيز قاليشي و هله چوخ سئوديگي ايستانبولون اينگيليزلر طرفيدن ايشغال ائديلمه سي  " دالغا "  آدلي کيتابينداکي شئعيرلرده اؤزونو بليرگين اولاراق غايت ليريک بير طرزده حيس ائتديردي.  

       " يازيق " ،  " عشقيم دردي " ،  " سنسيز " ،  " درديم " ،  " اوف بو يول "  و  " ايستانبول "  آدلي شئعيرلري بو کدرله نيشين ان گؤزل ايفاده ائديلديگي شئعيرلردير. احمد جاواد، قونوسو ايستانبولون ايشغالي اولان  " ايستانبول "  شئعيرينده، ايستانبولون گؤزلليکلريندن ده سؤز آچماقدادير. ايستانبولو ايشغال ائدن اينگيليزلري ايستانبولون اينجه بئلينه ساريلان بير ايلانا بنزه دير و... 

   " بن سئوديگيم مرمر سينه لي يارين  

  دئييرلر قوينوندا يابانجي ال وار  

  باخيب آفاقلارا اوزاق يوللارا  

  آغليييرميش ماوي گؤزلر ايستانبول. "  

  کيمي ميصراعلاري ايله ؛ اوزونتوسونو، سئوديگيني ايتيرن بيرعاشيقين اداسييلا ديله گتيرير. احمد جاواد،  " دالغا "  کيتابيندا، آذربايجانين تکرار ايشغال ائديلمه انديشه سيني داشييان شئعيرلره ده يئر وئرميشدير. بو تهديدي  " گلمه! "  و    " کوراپاتکينه "  شئعيرلرينده گؤرمک مومکوندور. يالنيز قورخماديغيني دا بو شئعيرلرده آچيقجا گؤسترير. شاعير  " ويجداني نين يئنيلمز بير قالا "  اولدوغونو بليرديرکن، اؤزگور ياشاما عزمي و ايمانيني دا جسارتله هايقيرماقدان گئري دورماز.  " من کيمم "  شئعيرينده اؤزونون چئيننن بير اؤلکه نين  " حاقق باغيران سسي "  اولدوغونو هر فورصتده  ديله گتيرير. 

      بو اوزونتو دولو، انديشه لي و اوميدسيزليکله قاريشيق شئعيرلرين يانيندا، سئوينج و غورور دولو شئعيرلرين چوخلوغو همن گؤزه چارپماقدادير.  " آل بايراغا " ،  " بيسميللاه " ،  " من بولموشام " ،  " ائي عسکر "   " چيرپينيردي قارادنيز " ،  " تورک اوردوسونا " ،  " شهيدلره "  کيمي شئعيرلرييله سئوينج و اؤوگولريني بؤيوک بير شئعيرييتله ايفاده ائدر. احمد جاواد،  " آل بايراغا "  شئعيرينده تورک بايراغينا يازيلان ان گؤزل و ان معنالي ميصراعلاريني سؤيله دي: 

   " گول رنگينده بير ياپراغين اورتاسيندا بير هيلال ائي آل بايراق سنين رنگين سؤيله نئچين بؤيله آل؟ "  

  دييه باشلايان بو شئعيرده شاعير، آل بايراقلا قونوشور؛ اونو گؤکلره چيخاردير.  " چيرپينيردي قارادنيز "  شئعيري ايسه 75 ايلدير ميللي بير شارقي اولاراق نسيللرين گؤنلونو تيترتدي. ميليونلارجا تورکون ديلينده ازبر اولدو.  " ائي عسکر "  شئعيرييله تورک عسکريني آلقيشلادي. بو شئعيرين بير يئرينده؛ 

   " شو قارشيکي دومان چيخان باجادان  

  سن گلمه دن اينيلتيلر چيخاردي.  

  گجيکسه ايدين مظلوملارين فريادي  

  يئري، گؤيو، کايناتي ييخاردي "  

  دييه رک، قاردش يارديميني (قارداش کؤمگي و بو يارديمين اؤنميني وورغولادي.  " تورک اوردوسونا "  شئعيرينده، 

   " ائي شانلي اؤلکه نين، شانلي اوردوسو  

  اونوتمام قافقازا گيرديگين گونو  

  گليرکن قووماغا توراندان روسو  

  آياغيني قارادنيز اؤپدو مو؟ 

  کيمي ميصراعلارييلا او گونو اؤلومسوزلشديردي. احمد جاوادين بورادا سؤز ائتمه ديگيميز شئعيرلري ده داخيل، هئپسي نين قونوسو  " تورکلوک " دور. قوشما و دالغام آدلي ايکي کيتابيندا دا  " اسير ويجداني " ،  " اينساني "   " اسير تورکو "  ترننوم ائتدي . ساده و گؤزل تورکجه ني يئرلشديرمه يه چاليشدي.  

      بوگونکو يازي ديليميزه اولاشماميزدا ضييا گؤک آلپ، عؤمر سيف الدين  کيمي او دا بويوک غئيرت صرف ائتدي. ايسماعيل قاسپيرالي نين ديل آنلاييشيني اؤزونه رهبر ائديندي.  " ديليميزه "  آدلي شئعيرينده ده سؤيله ديگي كيمي،  " اود "  يرينه  " آتش " ،  " قارا "  يئرينه  " سياه " ،  " ديل "  يئرينه  " زبان " ،  " ياغمور "  يرينه  " باران " ،  " ساري "  يئرينه  " زرد "  دئينلره چاتدي. وطني عربلرين، فارسلارين  " هموطني "  حالينه سوخماغا چاليشانلارا، لعنت اوخوياجا غام بليرتدي. 

      آذربايجان جومهورييتي نين سوويت حاکيمييتينه سوخولماسيندان سونرا، باكي شهرينده اؤيرتمنلييه دؤندو. 1926 ايلينده باکي يوکسک پئداگوژي انستيتوسونو بيتيردي. دوچنت، پروفسؤور و ايداره جي اولاراق چاليشدي. هم هيجانلا بکله ديگي  " تورک بيرليگي "  دوشونجه سي نين گئرچکلشمه مه سي، هم ده چوخ سئوديگي قيزي آلماسي چوخ گنج ياشدا الدن وئرمه سي شاعيري قارامسارليغا  ايته له دي. ليريک و حوزونلو شئعيرلر يازدي.  

      بير تورلو يئني رژيم اونو گئچميشيندن دولايي راحات بورخمادي. رئژيمله باريشيق اولاماديغي ايچين  " پوئمالارا يؤنلدي.  " کور " ،  " سسلي قيز " ،  " قيزيم ايچين "  شئعيرلري بو تور شئعيرلرين ان گؤزل اؤرنکلريندندير. دوستلاري نين ريجاسييلا سرپيشديرديگي رئژيمه خوش گله بيله جک ميصراعلارا، بير نئچه شئعيره راغمن، استالين پوليسي نين سيخي تعقيبينه اوغرادي. اونون صنعتيني قيسقانانلارين دا فيتنه و فسادلاري اسکيلمه دي. هر شئعيري نين، هر ميصراعسي نين آلتيندان باشقا معنالار آراديلار. اؤيله کي،  " کور "  آدلي اوزون شئعيري نين سونوندا بولونان،  " دولاشيب داغي داشي قاتيريم اول يوک داشي اييل کوروم، اَييل، گئچ دئوران سه نين دئييل گئچ! "  قطعه سينه  نئجه اؤزل معنالار وئريله رک شاعيرين  " کومونيزم " ه بير تورلو دوستلاشماديغي ايلري سورولدو. بير سوره سونرا بو چئشيددن دئدي قودولار ائتکيسيني گؤستردي. احمد جاواد توتوقلاندي و استالينين توپلو قتل عامينا اوغرايان مينلرجه آيديندان بيري اولاراق  " خالق دوشماني "  اعلان ائديلدي و 13 قاسيم 1937 گونو 45 ياشيندا ايکن قورشونا ديزيله رک اؤلدورولدو.  

    ثروت گورجان 

  تورک يوردو درگيسي 

  كؤچورن : عباس ائلچين 

   

  چيرپينيردي قارادنيز 

  چيرپينيردي قارادنيز  

  باخيب تورکون بايراغينا  

   " آه!... " دييردين هيچ اؤلمزدين  

  دوشه بيلسم آياغينا!  

  آيري دوشموش دوست اليندن  

  ايللر وار کي چارپار سينه م  

  وفاليدير گلدي گئدن  

  يول وئر تورکون بايراغينا  

  اينجي لر تؤک گل يولونا  

  سيرمالار دوز ساغ سولونا  

  فيرتينالار دورسون يانا  

  سلام تورکون بايراغينا  

  حمدييه  و تورک قاني  

  هيچ بيري نين بيتمز شاني  

   " کازبک " اولسون ايلک قورباني  

  سلام تورکون بايراغينا 

  دوست ائليندن اسن يئللر 

  بانا شئعير.... سلام سؤيلر  

  اولسون بيزيم بوتون ائللر 

  قوربان تورکون بايراغينا 

 يول وئر توركون بايراغينا !!  

  احمد جاواد 

 

ırpınırdı Qara deniz