"آنا سؤزو" قزئتی

آنا سؤزو  (قاقائوز. Ana Sözü) —مولداوی‌ده قاقائوز تورکجه‌سی‌نده نشر اولونان ایلک قزئت.  

تاریخی

​

 ایلک قاقاوز قزئتی اولان  " آنا سؤزو "  تودور زانِتین امگی سایه‌سینده ایشیق اوزو گؤرموشدور.[۱] قزئتین ایلک نؤمره‌سی 14 آقوست 1988-جی ایلده چاپ اولونموشدور.[۲]بوندان سونرا تودور زانت 1988-1994-جو ایل‌لرده بو قزئتی چیخارمیشدیر.[۳] او، 1999-جو ایلدن بو گونه‌دک قزئتین باش رداکتورودور.[۱][۳]

  قاقائوزیادا لاتین الیفباسینا کئچمک ساحه‌سینده ایلک آددیم‌لار آتیلارکن، اوّلجه  " آنا سؤزو " -نون صحیفه‌لرینده آلیشدیرما یازی‌لاری وئریلیب، 1993-جو ایلین سپتامبر آیی‌نین 25-دن باشلایاراق دا قزئت بوتونلوکله لاتین الیفباسیندا چیخارماغا باشلامیشدیر.[۳]  

اتک یازی‌لار

1.  Əfsanə Bayramqızı. Qaqauz şairinin "Ana dilim" adlı kitabı Bakıda nəşr edilibArxivləşdirilib 2016-03-12 at theWayback Machine. "Xalq qəzeti", 08.06.2010  (az.)
2.  27 yıl geeri çıktı “Ana Sözü” gazetanın ilk nomeri. anasozu.com, 14.08.2015
3.  Ramiz Əsgər. "Əbədi yaşasın millətim". "Xalq Cəbhəsi" qəzeti. 18 may 2010, səh. 14, anl.az  (az.)

کؤچورن: عباس ائلچین

تقویم وقایع (قزئت)

 تقویم وقایع -عوثمانلی ایمپراتورلوغوسرحدلری ایچینده 11 نووامبر 1831ده یاییملاناغا باشلایان ایلک عوثمانلی تورک رسمی قزئتی‌دیر.     

  هفته لیک اولاراق عوثمانلی تورکجه‌سی  ایله یاناشی؛ عرب، ارمنی، فارس، فرانسه، روم دیلینده باسقی‌لاری دا یاییملانان بیر قزئت ‌ایدی. رسمی اعلان‌لار و غئیری رسمی بیلدیری‌لر، ایچری و دیشاری گلیشمه‌لرله ایلگیلی  خبرلر ده باسیلماقدایدی. 

  تقویم وقایع، رسمی بیر قزئت اولماسی اوچون مقاله‌لر اساس اولاراق دؤولتین گؤروش‌لرینی عکس ائتدیریردی. 1860-دان اعتیباراً ساده‌جه رسمی بیلدیری‌لر و قبول ائدیلن یاسا متن‌لری یایینلانیردی.    

​

آذربایجانین ایلک قادین قزئتی : ایشیق  

  اون دوققوزنجو عصرین سونو - ییرمینجی عصرین اوّل‌لرینده بیر چوخ اؤلکه‌لرده اولدوغو کیمی، آذربایجاندا دا قادین‌لارین ایستیثمار و ظولمدن قورتولماسی، معاریف‌لنمه سی، مولکی و سیاسی، ائلجه‌ده ایقتیصادی، سوسیال و مدنی حوقوق‌لاری‌نین الده ائدیلمه‌سی اوغروندا موباریزه باشلامیشدی. 

20. یوزایل‌لیگین اوّل‌لرینده قادین مؤوضوسو آرتیق آذربایجاندا ضیالی‌لار طرفیندن گئنیش موذاکیره اولونان ان آکتوال مسله‌لردن بیرینه چئوریلمیشدی. بئله کی، آذربایجان قادینی‌نین ساوادسیزلیغی، همچنین ایجتیماعی و سیاسی حیاتدان تجرید اولونماسی تکجه قادین‌لارین دئییل، بوتون خالقین حیاتیندا بیر چوخ پروبلم‌لره یول آچمیش و یئنی نسلین مورفّه گله‌جگینی تهلوکه آلتینا قویموشدو. 

​

ایرشاد قزئتی

" ایرشاد "  — گونده‌لیک ایجتیماعی-سیاسی، ایقتیصادی و ادبی قزئت. 

تاریخی

  تزار روسیه‌سی‌نین 1905-جی ایل 17 اوکتوبر مانیفستی ضیالی‌لار، قلم آدام‌لاری آراسیندا جیدی فیکیر اویانیشی یاراتدی و خالقا وعد اولونان  " سؤز، مطبوعات و ویجدان آزادلیغی "  ایدئیاسی یئنی مطبوع اورقان‌لارین یارادیلماسینا تکان وئردی. 1905-جی ایلین دسامبر آیی‌نین اورتالاریندا آذربایجان مطبوعاتی تاریخینده ایکی قزئت فعالیت گؤسترمگه باشلادی. بونلاردان بیرینجیسی پرولتار دووشنجه‌نین داشیییجیسی اولان " İzvestiya soveta Raboçix Deputatov "  قزئتی ایدی. ایکینجیسی ایسه احمد بیگ آغااوغلونون رداکتورلوغو آلتیندا نشر ائدیلن ایرشاد قزئتی ایدی.   

1905—1908-جی ایل‌لرده باکی‌دا چیخمیشدیر. مودیر و ایمتییاز صاحیبی احمد بیگ آغایئو (آغااوغلو) ایدی. 1908-جی ایلده مووقّتی رداکتورو م.ا.رسول‌زاده اولموشدور. اوزئییر بیگ حاجی‌بیگوف  " ایرشاد " --ین ان فعّال امکداش‌لاریندان ایدی. بورادا ایشله‌دیگی مودّتده 100-ه یاخین پوبلیسیستیک مقاله،  " اوردان-بوردان "  عومومی باشلیغی آلتیندا 200-دن چوخ فلیتون و ساتیریک مینیاتور یازمیش،  " ایرشاد " -این فِلیِتونچوسو کیمی شؤهرت تاپمیشدی.  " ایرشاد " -این نشری ایکی دفعه  دایاندیریلمیشدی: 1907-جی ایلده مووقّتی، 1908-جی ایلده ایسه همیشه‌لیک. هر ایکیسی‌نین " گوناهکاری "  اوزئییر بیگ حاجی‌بیگوف اولموشدور. بیرینجی دفعه  " استوْلیپی‌نین خیالی " فِلیِتونونا، ایکینجی دفعه  ایسه تزار حؤکومتی‌نین  " ایوان "  اوبرازی ایله جیدی مسخره اولوندوغو  " ناغیل "  فِلیِتونونا گؤره. 

ضیا قزئتی

ضیا (ضیاء قفقازیه) (قزئت) — هفته‌لیک ادبی، ایجتیماعی،‌سیاسی قزئت. 

حاقیندا بیلگی  

1879-1880-جی ایل‌لرده  " ضیا "  (تیفلیس، 76 نؤمره، سونراکی ایل‌لرده  " ضیاء قفقازیه"  آدی ایله (1882-جی ایلده – تیفلیس، 1883-1884-جو ایل‌لرده شاماخی، جمعی 183 نؤمره) چیخمیشدیر. قزئتده س.ع. شیروانی، ن. وزیروف، س. ولی‌بیگوف، آ. چرنیایئوسکی و باشقالاری‌نین موترقّی روحلو مقاله‌لری ایله یاناشی، ایسلام ایدئولوژی‌‌سینی تبلیغ ائدن یازی‌لار دا درج اولونموشدور. رداکتورو و ناشیری سعید اونسی‌زاده ایدی. [۱][۲][۳]

"یئنی فیوضات "  درگیسی — ایجتیماعی درگی‌. 

حاقیندا بیلگی 

  «یئنی فیوضات» - 1910 -1911-جی ایل‌لردهباکیدا آذربایجان تورکجه‌سینده نشر ائدیلن هفته‌لیک ادبی،‌سیاسی، ایجتیماعی موصوّر درگی‌. درگی‌نین ناشیری و مسئول رداکتورو علی‌پاشا حسین‌زاده(صبور)، باش رداکتورو احمد کمال راسیم اوغلو ایدی. درگی‌ آذربایجان میلّی بورژوازی‌سی‌نین منافعینه خیدمت ائدیردی. «یئنی فیوضات»ین صحیفه‌لرینده م. ع. صایر، ع. غمکسار، ع. شایق، ا. کمال، ع، منذب، آخوند یوسف طالب‌زاده، ه.پ. حسین‌زاده، نامق کمال، علی میشان، محمد صادق آخوندوف، ا. صبری و باشقالاری‌نین بدیعی و پوبلیسیست یازی‌لاری درج اولونموشدور. 1911-جی ایل مارس‌ین 19-دا ناشیرین و باش رداکتورون ائوینده آختاریش آپاریلمیش، ناشیر و مسئول رداکتور علی‌پاشا حسین‌زاده هشترخانا سورگون اولونموش، باش رداکتور احمد کمال ایسه روسیه حودودلاریندان چیخاریلیب وطنی تورکیه‌یه گؤندریلمیش، بونونلا دا «یئنی فیوضات»ین فعالیتی دایاندیریلمیشدی.

کیتابخانامیزدا: 1910-جو ایل نؤمره 1 -11، 1911-جی ایل نؤمره 1 -11-ه کیمی واردیر.درگی‌نین اساس تدقیقاتچیسی پروفسور.امکدار علم خادیمی حسین هشیملی‌دیر.او، درگی‌ باره ده بیر‌سیرا مقاله‌لر درج ائتدیرمیش، 2010-جو ایلده ایسه درگی‌نین بوتون ماتریاللارینی کؤچوره‌رک کیتاب حالیندا نشر ائتدیرمیشدیر.باخ: " یئنی فیوضات "  درگیسی (1910-1911-جی ایل‌لر). چاپا حاضیرلایان و اؤن سؤزون مؤلیفی حسین هشیملی.باکی: علم و تحصیل، 2010، 448 ص.  

آیریجا باخ

• فیوضات

قایناق

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi.

کؤچورن: عباس ائلچین

مکتب درگیسی

 " مکتب "  (درگی) — علمی-پداقوژی، ادبی-بدیعی، دموکراتیک ایستیقامتلی درگی. 

حاقیندا بیلگی

 " مکتب "  درگیسی باکیدا آذربایجان تورکجه‌سینده نشر اولونوردو. درگی‌نین ایلک نؤمره‌سی 1911-جی ایل نوامبررین 29-دا، سونونجوسو 1920-جی ایل مارسین 21-ده چیخمیشدیر. جمعی 95 نؤمره ایشیق اوزو گؤرموشدور. مکتب شاگیردلرینه مخصوص اولان بو درگی ایکی هفته ده بیر دفعه نشر اولونان  " اخلاقی، ادبی، فنّی، موصوّیر مجموعه "  ایدی. 

 " مکتب "  پداقوژی بیلیگین و دونیاگؤروشونون گئنیشلنمه‌سینده، علمه، معاریفه هوسین آرتماسیندا، اوشاق‌لاردا موثبت اخلاقی کئیفیت‌لرین تربیه ائدیلمه‌سینده موعین رول اوینامیشدیر. درگی‌نین  " ایداره‌دن "  باشلیغی ایله وئریلن مقاله‌ده کی  بو سؤزلری درگی‌نین اساس مقصدینی ایفاده ائدیردی:[۱] 

 " بیزیم  " مکتب "-ی نشر ائتمکده مقصدیمیز مکتب شاگیردلری‌نین ایره لی‌لمه‌لرینه عاجیزانه بیر خیدمت‌دیر.  " مکتب " ای اوخویاجاق شاگیردلرین بیلیگی گئنیش بیر دایره آلارسا، او واخت بیز ده مقصدیمیزه یئتیشمیش اولاریق. "  

​

" کشکول "  - 1883-جو ایلده تیفلیس‌ده آذربایجان تورکجه‌سینده نشر اولونموش قزئت.[۱][۲]

 " کشکول " درگیسی

 " ضیایی – قافقازیه "  قزئتی سوقوطا دوغرو گئتدیگی دؤورده تیفلیس‌ده 1883-1891-جی ایللرده ادبی و سیاسی ژورنال اولان  " کشکول "  درگیسی نشر اولونوب. [۳]

​

آق بابا، 1922-1977 ایللری آراسیندا تورکیه‌ده یاییملانمیش هفته‌‌لیک سیاسی ساتیریک درگی.

  تورک ادبیاتی‌نین ان اوزون عؤمورلو ساتیریک درگی‌لریندن‌دیر. 1922.ده بئش هِجه‌جی‌لر آدلی ادبیات آخیمی نین ایکی اؤنملی اویه‌سی اولان یوسف ضیا اورتاچ سیفی اورهون طرفیندن قورولموش؛ بیرنئچه کز کسینتی‌یه اوغراماقلا بیرلیکده 1977’یه قدر چیخاریلاراق تخمیناً ایکی مین سایی یاییملانمیشدیر.