ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

آذربایجان ائتنوکولتورولوژی سیستئمینده خالق بایراملارینا دایر

+0 بگندیم


آذربایجان ائتنوکولتورولوژی سیستئمینده خالق بایراملارینا دایر 

سامیلیا خوُردامییئوا 
پروفئسور،روسییا فئدئراسییاسی 
قالیب ساییلوو 
فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو، دوسئنت، آذربایجان
 
کؤچورن: عباس ائلچین

خولاصه: 
مقاله‌ده معیشتیمیزده و مدنییّتیمیزده گئنیش یاییلمیش خالق بایراملاری‌نین تاریخیندن و اونون کئچیریلمه‌سیندن بحث ائدیر. اوزون ایللردن خالقین اینانجلاریندا یئر آلان بایرام و اونون آیینلری، ایجرا اولونما مئخانیزمی اؤیره‌نیلیب اوخوجولارا تقدیم اولونور. داها چوخ فولکلورشوناس ع.جعفرزاده‌نین یاز بایراملاری و اونلارین مراسیم سئمانتیکاسی شرح ائدیلیر. 
آچار سؤزلر: خیزیر، بایرام، نووروز، آیین. 


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, بایرام,

ایل‌آخیر چرشنبه - تورپاق چرشنبه‌سی

+0 بگندیم

ایل‌آخیر چرشنبه - تورپاق چرشنبه‌سی 

أپوْش ولی‌یئو
آمئا فولکلور اینستیتوتو، "فولکلور و یازیلی ادبیات شؤعبه‌سی"‌نین بؤیوک علمی ایشچیسی، فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو 

اویانیش، دیریلمه، جانلانما
    خالقیمیزین ان قدیم و میلّی بایرامی اولان نووروزا قدر دؤرد چرشنبه - "سو چرشنبه‌سی" ،"اود چرشنبه‌سی" ،"یئل چرشنبه‌سی" و "تورپاق چرشنبه‌سی"‌نین هر بیری خوصوصی مراسیملرله قئید ائدیلیر. بو چرشنبه‌لر اینسا‌نین 4 عونصوردن یارادیلماسی ایله باغلی دینی-میفیک گؤروشلری سیمووللاشدیریر و ریتوُال-میفولوژی سئمانتیکاسیندا یارادیلیش پروسئسینی دینامیک اولاراق ایشاره‌له‌ییر. سونونجو چرشنبه اولان تورپاق چرشنبه‌سی خالق آراسیندا "یئر چرشنبه‌سی" ،"ایل‌آخیر چرشنبه" ده آدلانیر و بیر چوخ بؤلگه‌لرده، حتّی نووروز بایرامیندان دا چوخ طمطراقلا قئید اولونور. تورپاق چرشنبه‌سینده تونقال قالانماسی، پلوو دملنمه‌سی، سمنی جوجردیلمه‌سی، خونچا حاضیرلانماسی، قاپی پوسما، شام یاندیرما، بایراملاشما، فالا باخما، مزار زییارتی و س. کیمی خالقیمیزین قدیمدن بو گونه کیمی یاشاتدیغی بیر چوخ عادت-عنعنه‌لر وار. ایناما گؤره بو چرشنبه واختی تورپاق اویانیر، اوتلار جوجریر، آغاجلار تومورجوقلاییر کی، بو دا اینسانلارا باهارین گلیشیندن موژده وئریر. تورپاق اینسانلار اوچون موقدّسدیر، یارادیلیشین مادّی اساسی حساب ائدیلیر. تورپاغین موقدّسلیگی هم ده وطن، یورد، ائل-اوبا آنلاییشی ایله ده باغلیدیر. بو ایسه ایلک نؤوبه‌ده اینسا‌نین یارادیلیش میفیندن قایناقلانیر. یازدا تورپاغین اویانماسی دیریلمه، جانلانما آنلاییشی ایله علاقه‌داردیر.تورپاق چرشنبه‌سیندن سونرا تورپاق اویانیر، اکینه حاضیر اولور. توخوم سپیلیر، باغ-باغچالاردا یئنی آغاج تینگلری اکیلیر.


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : بایرام, آذربایجان,

ایل‌آخیر چرشنبه‌لرین میفولوژی قایناقلاری

+0 بگندیم

ایل‌آخیر چرشنبه‌لرین میفولوژی قایناقلاری

 رامازان قافارلی

فیلولوگییا اوزره عئلملر دوکتورو، پروفئسور


     خالقیمیزین میلّی معنوی دَیرلر سیستئمینده اؤنملی یئر توتان یازقاباغی ریتوُاللار دونیا‌نین یارانماسیندا ایشتیراک ائدن دؤرد عونصورله (سو، اود، تورپاق، هاوا) علاقه لندیریلیر. بو ریتوُاللار آذربایجان تورکلری‌نین میفیک تفکّورونون ایزلرینی یاشادان قایناق کیمی چوخ عوضسیزدیر. 
ایل‌آخیر چرشنبه‌لرله باغلی مولاحیظه‌لرده اساس عونصورلرله علاقه‌لندیریلن هفته‌لرین آردیجیللیغی، دوزومو، ماهییتی و مرامی شرح اولونور. نووروز بایرامی‌نین منشأیینی اساساً زردوشتلوکله باغلایان تدقیقاتچیلارین فیکرینه گؤره، چرشنبه‌لردن بیرینجی تورپاق، ایکینجی یئل، اوچونجو سو، سونونجو اوددور. اونلار قناعتلرینی بئله اساسلاندیریرلار کی، "نووروزون بیرینجی هفته‌سی تورپاق آییلیر.اوتلار قالخیر، آغاجلار یاشیللانیر، آداملار چؤل ایشلرینه باشلاییرلار. ایکینجی هفته یئل آییلیر، کولک اسیر، آغاجلار چیچکله‌ییر. اوچونجو هفته سو آییلیر، آداملار سویون اوستوندن توللانیب آیدینلیغا چیخیرلار. دؤردونجو هفته‌ده اود آییلیر. آداملار قیشدان قالان آغیرلیغی، خسته‌لیگی اود اوستونه تؤکورلر، اوستوندن توللانیب یونگوللشیرلر". 
لاکین سون آراشدیرمالار، حاقلی اولاراق، نووروزون منشأیی‌نین زردوشتلوکدن چوخ-چوخ قاباقلارلا، باشلیجا اولاراق مالدارلیقلا، اکینچیلیکله، بیر سؤزله، آقرار تصروفاتلا، تفکّور پلا‌نیندا ایسه تورکون قدیم میفیک گؤروشلری ایله باغلی اولدوغونو ثوبوت ائدیر. نووروزون کؤکونون چوخ درین قاتلاردا دایاندیغی، اولو اجدادیمیزین طبیعتده‌کی دَییشیکلری سئزدیگی، تقویم دوزومونون آردیجیللیغینی آنلاماغا باشلادیغی چاغلارلا سسلشدیگی آچیق-آیدین گؤرونور. آنجاق چرشنبه‌لرین نؤوبه‌لشمه‌سی ایله باغلی شرحلرده بیر قدر فرقلی مقاملار نظره چارپیر. اگر نووروزدان دؤرد هفته چیخساق، اوندا ازل چرشنبه قیشین شاختالی چاغینا دوشور. تورپاغین اویانماسی، اوسته‌لیک ده قارین آلتینداکی اوتلارین جوجرمه‌سی، آغاجلارین یارپاقلاماسی ایناندیریجی دئییل. ایکینجی چرشنبه‌ده آغاجلارین چیچکله‌مه‌سی ده یئرینه دوشمور. چونکی هله قاباقدا دلی مارت گلیر. 
اودون آخیر چرشنبه‌ده اویانماسی و آداملارین اؤز آغیرلیقلارینی اونون اوستونه تؤکمه‌سی فیکری ده نووروزو اودو موقدّس سایان زردوشتلوکله باغلاماق قناعتینی آلت-اوست ائدیر. فیکرین اؤزونده باشقا بیر اویغونسوزلوق دا وار: تورپاغین و هاوا‌نین اویانماسی، ایسینمه‌سی اوچون سبب و واسیطه اولمالیدیر. بو واسیطه اود چرشنبه‌سیدیر کی، او، آخیردا دئییل، سولارین بوزونون سینماسیندان سونرا گلیر، یعنی ایکینجی‌دیر. اونون موطلق شکیلده همین عونصورلردن اولده مئیدانا گلمه‌سی لازیمدیر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, تورک, بایرام,

تورک خالقلاریندا خیزیر کولتو و نیظامی یارادیجیلیغیندا اونون یئری

+0 بگندیم


تورک خالقلاریندا خیزیر کولتو و نیظامی یارادیجیلیغیندا اونون یئری
 

نجفزاده عزیزآغا بایرام اوغلو 
فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو 

     موسلمان-تورک میفولوگییاسی‌نین اساس صورتلریندن بیری اولان خیزیر آدی نه ایسلامییتین موقدّس کیتابی قورآندا، نه ده اوندان اؤنجه‌کی سماوی کیتابلاردا چکیلمه‌سه‌ده، تورک خالقلاری آراسیندا ان پوپولیار، اینانجلاردا اؤزونه‌مخصوص ستاتوسو اولان بیر موقدّس‌دیر. دین‌شوناسلارین فیکرینجه، "کهف" سوره‌سی‌نین 60-جی آیه‌سینده موسا‌نین ایکی دنیزین قوووشدوغو یئرده گؤروشمک ایسته‌دیگی، 80، 81، 82-جی آیه‌لرینده ایسه یول یولداشی اولوب اوندان عئلم اؤیرندیگی شخص محض خیزیردیر. 12-13. عصر منبعلرینده طبری، جوزی، قُرطبی کیمی مؤلیفلر خیزیرلا باغلی افسانه و روایتلری توپلامیشلار. تدقیقاتچیلار اونون آدی‌نین بالیا، کونیه‌سی‌نین ابو ال-عباس، لقبی‌نین ال-خیزیر اولدوغونو یازیر. خیزیر سؤزو ایسه موختلیف منبعلرده فرقلی ایضاحینی تاپیر. بونلارین سیراسیندا ان گئنیش یاییلانی همین ایفاد‌نین عربجه"یاشیل" ،"یاشیللیق" آنلامینا گلمه‌سیدیر. بئله کی، روایته گؤره، خیزیر پئیغمبره وئریلن مؤعجیزه‌لردن بیری‌نین آیاق آتدیغی، اَیلشدیگی هر یئرین یاشیللاشماسی اولدوغو اوچون او، بو لقبی آلمیشدیر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : بایرام, آذربایجان, تورک دونیاسی, تورک,

تورک میفولوژی تفکّورونده خیدیر نبی بایرامی

+0 بگندیم


تورک میفولوژی تفکّورونده خیدیر نبی بایرامی 
اولکر نبی‌یئوا
باکی دؤولت اونیوئرسیتئتی‌نین پروفئسورو، فیلولوگییا اوزره عئلملر دوکتورو 


    تورک‌سویلو خالقلارین میفیک دوشونجه‌سینده طبیعتین اویانیشینی موژده‌له‌ین، یازین، یاشیللیغین صبیرسیزلیکله گؤزله‌نیلمه‌سینی ترننوم ائدن، بوللوق، برکت، فیراوانلیق اینانجلارینین رمزی کیمی اوزون عصرلر بویو یوردوموزدا کئچیریلن بایراملاردان بیری "یاز آغزی خیزیر" ،"خیدیر نبی" ،"خیدیر ایلیاس" ،یاخود "قیش‌یاریسی" بایرامیدیر. بو بایرام تاریخاً اساساً کیچیک چیلله‌نین حؤکم سوردوگو عرفه ده، داها دوغروسو، فئورالین ایلک اون‌گونلوگونده، تقریباً فئورالین 9-11-جی گونلرینده کئچیریلمیشدیر. 
خیدیر نبی بایرامی‌نین باشلیجا ایشتیراکچیسی اولان خیدیر و یا خیزیر اسکی تورک میفولوژی تصوّورلرینده اؤلوب-دیریلن، ظولمت دونیاسیندان ابدی حیات بخش ائدن دیریلیک سویونو تاپیب ایچن و اؤلمزلیک قازانان بیر اوبرازی سیموولیزه ائدیر. تورک میفیک قایناقلاریندا خیزیر یئر، سو، اومای کیمی بیر ولی (اؤولییا)، یاخود هامی روح ستاتوسونا مالیک وارلیق کیمی سجییّه‌لندیریلیر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : بایرام, آذربایجان, تورک,

اسکی تورکلرده بایرام و شؤلنلر

+0 بگندیم

اسکی تورکلرده بایرام و شؤلنلر

پروفسور، دوکتور سالیم قوجا

کؤچورن: عباس ائلچین

     بایرام قاورامی ایلک دفعه کاشغارلی ماحمودون 11. یوز ایلده یازدیغی "دیوان"دا گؤرولور. کاشغارلی، کلمه‌‌نین اصلی‌نین "بذرم" اولدوغونو، بو کلمه‌نی اوغوزلارین "بیرم" شکلینه چئویردیکلرینی بیلدیریر. یئنه کاشغارلی‌یا گؤره، بایرام "اگلنمه، گولمه و سئوینمه گونودور." بایراملار 11. یوز ایل تورک توپلوموندا، شوبهه‌سیز "بایرام یئری" آدی وئریلن بیر میداندا قوتلانماقدایدی. بایرام یئری، اؤزللیکله چیچکلرله سوسلنمکده، چیراغ ویا مشعل‌لرله آیدینلاتیلماقدایدی کی، بوراسی کاشغارلی‌نین ایفاده‌سییله عادتن "گؤنول آچان" بیر مکان اولماقدایدی.(1) بایرام یئری‌نین آیدینلاتیلمیش اولماسیندان، بایرام قوتلامالاری‌نین گئجه ده دوام ائتدیگی آنلاشیلماقدادیر. بورادا همن بیلدیره‌ک کی، کاشغارلی ماحمود بو آچیقلامایلا رمضان و قوربان بایراملاری کیمی دینی بیر بایرامدان دئییل، میلّی بیر بایرامدان سؤز ائتمکده‌دیر. آنجاق کاشغارلی، بو بایرامین نه زامان قوتلاندیغینا دایر بیلگی وئرمه‌مکده‌دیر. دیقّتلی بیر تاریخچی‌نین بو زامانی یئنه کاشغارلی‌نین ایفاده‌سینده گئچن بیر کلمه ایله تثبیت ائتمه‌سی مومکوندور. کاشغارلی، بایرام یئرینی تصویر ائدرکن بو مکا‌نین چیچکلرله سوسلندیگینی سؤیله‌مکده‌دیر. چیچکلرین گئنل‌لیکله ایلک‌باهاردا آچدیغینی دوشونورسک، بایرامین دا عئینی مؤوسومده قوتلانمیش اولماسی موحقّقدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, تورک, بایرام,

قازاخ تورکلرینده نووروز بایرامی

+0 بگندیم

قازاخ تورکلرینده نووروز بایرامی

پروفسور دوکتور نیظامی تاغی‌سوی

       قازاخ ائتنیک-میلّی دوشونجه‌سینده «ناوریز مئیرامی" - نووروز عادت-عنعنه لری خوصوصی یئر توتور .

معلوم اولدوغو کیمی، آرتیق بیر نئچه ایلدیر کی، نووروز آذربایجانین تأکیدی ایله یونئسکو خطی ایله تورکلرین غئیری-مادّی مدنی ایرثی کیمی رسمی شکیلده سییاهییا سالینماقلا بایرام ائدیلمکده‌دیر. نووروز ایلک نؤوبه‌ده باهارین گلیشینی سیموولیزه ائدن بیر تؤرندیر. عئینی زاماندا، نووروز تورکلرین جینلرله آپاردیقلاری اوزون موحاریبه‌لردن سونرا یئنیدن تورانا قوووشماسی بایرامیدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : قازاق, تورک, تورک دونیاسی, آذربایجان, بایرام,